मराठी व्याकरण

📘 विशेषण (Adjective) – मराठी व्याकरण 🔹 विशेषण म्हणजे काय? विशेषण हा असा शब्द आहे जो नाम किंवा सर्वनामाची विशेषता, गुणधर्म, संख्या, रंग, रूप, अवस्था इत्यादी दर्शवतो. 📌 सोप्या भाषेत:नाम (संज्ञा) किंवा सर्वनामाविषयी अधिक माहिती देणारा शब्द म्हणजे विशेषण. 🔹 उदाहरणे: वाक्य विशेषण शब्द राम हुशार मुलगा आहे. हुशार ती सुंदर साडी आहे. सुंदर मला दोन पुस्तके मिळाली. दोन हिरवा पत्ता खाली पडला. हिरवा थकलेला माणूस झोपला. थकलेला   🔹 विशेषणाचे प्रकार (Types of Adjectives) प्रकार अर्थ उदाहरण 1) गुणवाचक विशेषण गुणधर्म, रंग, रूप, आकार, अवस्था दर्शवणारे मोठा, लाल, हुशार 2) संख्यावाचक विशेषण संख्या दर्शवणारे तीन, पहिला, काही 3) संबंधवाचक विशेषण नातेसंबंध, मालकी दर्शवणारे आईचे, शाळेचा 4) प्रश्नवाचक विशेषण प्रश्न विचारणारे विशेषण कोणता, किती 5) अनिश्चित विशेषण नेमकी माहिती न सांगणारे काही, सर्व, कोणी 6) दर्शक विशेषण दिशादर्शक किंवा ठराविक वस्तूकडे इशारा करणारे हा, ती, त्या, ही   🔹 विशेषणाची वैशिष्ट्ये: विशेषण नेहमी नामाशी किंवा सर्वनामाशी जोडलेले असते. विशेषणामुळे वाक्याचे अर्थ अधिक स्पष्ट होतो. काही विशेषण वचन, लिंग आणि नामाच्या प्रकारानुसार बदलतात.   🌟 विशेषणाचे प्रकार – सविस्तर माहिती १) गुणवाचक विशेषण (Qualitative Adjective) गुणवाचक विशेषण हे एखाद्या नामाच्या गुणधर्म, रंग, आकार, स्वभाव, वास्तविक अवस्था दर्शवतात. हे विशेषण आपल्याला त्या वस्तू, व्यक्ती, किंवा ठिकाणाची गुणात्मक माहिती देतात. उदाहरणे: राम हुशार मुलगा आहे. → येथे ‘हुशार’ हे विशेषण रामच्या गुणधर्माचे वर्णन करते. ती सुंदर साडी आहे. → ‘सुंदर’ हे साडीच्या रंगरूपाचे विशेषण आहे. मोठा बंगला, गोड गाणं, उंच झाड हे देखील गुणवाचक विशेषणे आहेत.     👉उपप्रकार: गुणदर्शक – हुशार, चांगला, प्रामाणिक रंगदर्शक – लाल, निळा, काळा आकारदर्शक – मोठा, लांब, उंच भावनिक – प्रेमळ, रागीट, आनंदी ✅ उदाहरणे: राम हुशार आहे. ती सुंदर मुलगी आहे. तो मोठा बंगला आहे. २) संख्यावाचक विशेषण (Quantitative/Numeral Adjective) हे विशेषण संख्या, मोजमाप किंवा क्रम दर्शवतात.यात दोन प्रकार येतात: 👉 उपप्रकार: निश्चित संख्या – जशी गणता येते.एक, दोन, तीन (1, 2, 3…) अनिश्चित संख्या – अंदाजे किंवा निश्चित माहिती नसते.थोडे, बरेच, काही क्रमवाचक – पहिला, दुसरा, तिसरा… उदाहरणे: तीन मुले शाळेत गेली. → ‘तीन’ ही निश्चित संख्यावाचक विशेषण. पहिला विद्यार्थी बक्षीस जिंकला. → ‘पहिला’ हा क्रम दर्शवणारा विशेषण. थोडे लोक आले. → ‘थोडे’ हे अनिश्चित संख्यावाचक विशेषण. ३) संबंधवाचक विशेषण (Possessive/Relational Adjective) एखाद्या गोष्टीचा कोणाशी संबंध आहे, मालकी कोणी घेतली आहे, हे दर्शवणारे शब्द संबंधवाचक विशेषण असतात. उदाहरणे: आईचे भांडे फुटले. → येथे ‘आईचे’ हे भांड्याशी संबंधित आहे. शाळेचा गणवेश स्वच्छ आहे. → ‘शाळेचा’ हा गणवेशाशी मालकीचा संबंध दर्शवतो. मुलाचा मित्र शाळेत आहे. → ‘मुलाचा’ हे संबंध दर्शवते. ४) प्रश्नवाचक विशेषण (Interrogative Adjective) प्रश्न विचारताना वापरले जाणारे विशेषण, जे नामाशी संबंधित प्रश्न विचारतात, त्यांना प्रश्नवाचक विशेषण म्हणतात. उदाहरणे: कोणता विद्यार्थी उशिरा आला? → ‘कोणता’ हा प्रश्नवाचक विशेषण. किती पुस्तके वाचलीस? → ‘किती’ हे विशेषण. कुठली फळे आवडतात? → ‘कुठली’ हे विशेषण. ५) अनिश्चित विशेषण (Indefinite Adjective) हे विशेषण नेमकी संख्या, ठराविक ओळख, किंवा ठराविक व्यक्ती/वस्तू न सांगता अंदाजे, अपुरी किंवा सामान्य माहिती देतात. उदाहरणे: काही मुले अनुपस्थित होती. → ‘काही’ हे अनिश्चित विशेषण आहे. सर्व विद्यार्थी अभ्यास करत होते. → ‘सर्व’ हे अनिश्चित विशेषण. कोणी माणूस दरवाजा उघडून गेला. → ‘कोणी’ हे ही प्रकारात येते. ६) दर्शक विशेषण (Demonstrative Adjective) एखादी वस्तू, ठिकाण, व्यक्तीकडे बोट दाखवून किंवा दर्शवून सांगणारे विशेषण हे दर्शक विशेषण म्हणतात.हे शब्द बहुधा “हा, ती, तो, त्या, हे, ह्या, त्या” यांसारखे असतात. उदाहरणे: ही साडी छान आहे. → ‘ही’ साडी दर्शवते. तो मुलगा पळतोय. → ‘तो’ हे दर्शक विशेषण. त्या झाडांवर फुले आहेत. → ‘त्या’ झाडांकडे बोट दाखवते. 📝 एकत्रित विचार: विशेषण हे केवळ सजावटीसाठी नाही, तर नामांची ओळख, भेद, संख्या, संप्रेषण आणि भावना व्यक्त करण्यासाठी वापरले जातात.हे विशेषण भाषेचे एक प्रभावी माध्यम आहे. 🧠 10 प्रश्नांची टेस्ट – विशेषण 🔹 प्रश्न 1: खालील वाक्यात विशेषण ओळखा:“राम हुशार आहे.”→ उत्तर: ______________ 🔹 प्रश्न 2: “ती लांब साडी आहे.”→ विशेषण कोणते आहे आणि कोणत्या प्रकारात मोडते? 🔹 प्रश्न 3: “तीन मुले मैदानात खेळतात.”→ वाक्यातील विशेषण शब्द व त्याचा प्रकार सांगा. 🔹 प्रश्न 4: गुणवाचक विशेषणाचे तीन उदाहरणे लिहा. 🔹 प्रश्न 5: खालीलपैकी कोणते प्रश्नवाचक विशेषण आहे?A) कितीB) मोठाC) त्याचाD) काही 🔹 प्रश्न 6: “आईचे भांडण झाले.”→ वाक्यातील विशेषण कोणते? 🔹 प्रश्न 7: “सर्व विद्यार्थी शांत होते.”→ येथे ‘सर्व’ हे कोणत्या प्रकारचे विशेषण आहे? 🔹 प्रश्न 8: खालीलपैकी कोणते विशेषण नाही?A) हसराB) बसलाC) काळाD) सुंदर 🔹 प्रश्न 9: “हा मुलगा खूप लवकर शिकतो.”→ ‘हा’ हे विशेषण कोणत्या प्रकारात मोडते? 🔹 प्रश्न 10: विशेषण व क्रियापद यातील फरक एका वाक्यात स्पष्ट करा. ✅ उत्तरपत्रिका (Answers): हुशार – हे गुणवाचक विशेषण आहे. लांब – हे गुणवाचक विशेषण आहे (साडीचे वर्णन करते). तीन – हे संख्यावाचक विशेषण आहे. उदाहरणे: चांगला, मोठा, जुना A) किती – हे प्रश्नवाचक विशेषण आहे. आईचे – हे सापेक्ष विशेषण आहे (आईशी संबंधित). सर्व – हे सर्वनामवाचक विशेषण आहे. B) बसला – हे क्रियापद आहे, विशेषण नाही. हा – हे सारवाचक विशेषण आहे (मुलगा दर्शवतो). विशेषण नामाचा गुण दर्शवते, तर क्रियापद क्रिया दर्शवते.उदाहरण: “हुशार मुलगा खेळतो.” → हुशार = विशेषण, खेळतो = क्रियापद 🧠 विशेषण – सराव प्रश्नसंच २ (Practice Set 2) 🔹 प्रश्न 1:“सुंदर फुलं बागेत उमलली.”या वाक्यातील विशेषण ओळखा व त्याचा प्रकार सांगा. 🔹 प्रश्न 2:“किती मुले उपस्थित होती?”या वाक्यातील विशेषण व त्याचा प्रकार सांगा. 🔹 प्रश्न 3:खालीलपैकी कोणते संख्यावाचक विशेषण आहे?A) लालB) तीनC) लांबD) मोठा 🔹 प्रश्न 4:“रामच्या वडिलांनी भेट दिली.”या वाक्यातील विशेषण कोणते आहे? 🔹 प्रश्न 5:गुणवाचक विशेषणाचे दोन वाक्य लिहा. 🔹 प्रश्न 6:“हा मुलगा खूप अभ्यास करतो.”‘हा’ हे कोणत्या प्रकारचे विशेषण आहे? 🔹 प्रश्न 7:“थोडे विद्यार्थी उशिरा आले.”वाक्यातील विशेषण कोणते? 🔹 प्रश्न 8:खालीलपैकी कोणता शब्द विशेषण नाही?A) गरमB) चाललाC) जुनाD) काळा 🔹 प्रश्न 9:“खूप मोठा हत्ती जंगलातून चालत होता.”वाक्यात किती विशेषणे आहेत व ती कोणती? 🔹 प्रश्न 10:सारवाचक विशेषण म्हणजे काय? उदाहरणासह स्पष्ट करा. ✅ उत्तरं (Answers): सुंदर – गुणवाचक विशेषण किती – प्रश्नवाचक विशेषण B) तीन – संख्यावाचक विशेषण रामच्या – सापेक्ष विशेषण उदाहरणे: तेजस्वी सूर्य आकाशात आहे. त्याचा स्वभाव शांत आहे. हा – सारवाचक विशेषण थोडे – परिमाणवाचक विशेषण B) चालला – हे क्रियापद आहे, विशेषण नाही खूप, मोठा – दोन्ही गुणवाचक विशेषण आहेत सारवाचक विशेषण हे नामाआधी येऊन त्याचा निर्देश करतात.उदा.: “तो माणूस प्रामाणिक आहे.”इथे तो हे सारवाचक विशेषण आहे. 🧠 विशेषण – सराव प्रश्नसंच ३ (Practice Set 3) 🔹 प्रश्न 1:“आईने गरम पोळी दिली.”– या वाक्यातील विशेषण कोणते आहे? 🔹 प्रश्न 2:“ती मुलगी हुशार आणि शिस्तबद्ध आहे.”– वाक्यातील दोन विशेषण ओळखा. 🔹 प्रश्न

📘 क्रियापद (Verb) – मराठी व्याकरण 🔹 क्रियापद म्हणजे काय? क्रियापद म्हणजे क्रिया व्यक्त करणारा शब्द. हा शब्द एखाद्या व्यक्ती, प्राणी, वस्तू यांच्या कृती, स्थिती किंवा अवस्था दर्शवतो. 📌 साध्या भाषेत:“कोण काय करतो?” याचे उत्तर देणारा शब्द म्हणजे क्रियापद. 🔹 क्रियापदाची उदाहरणे: वाक्य क्रियापद तो धावत आहे. धावत आहे मी जेवतो. जेवतो ती गाणं गाते. गाते आम्ही शाळेत जातो. जातो तू पुस्तक वाचतोस. वाचतोस   🔹 क्रियापदाचे प्रकार (Types of Verbs) 1. मुख्य क्रियापद (Main Verb): → ज्यामुळे मुख्य क्रिया दर्शविली जाते.उदा. वाचतो, झोपतो, खेळतो 2. सहायक क्रियापद (Auxiliary / Helping Verb): → मुख्य क्रियेला सहाय्य करणारे शब्द.उदा. आहे, होते, गेले, येईल 3. संयुक्त क्रियापद (Phrasal Verb): → दोन किंवा अधिक शब्दांनी बनलेले.उदा. पाहून घेतो, उचलून ठेवतो 🔹 क्रियापदाचे अधिक प्रकार: प्रकार अर्थ उदा. सकर्मक क्रियापद ज्याला कर्माची (object) गरज असते मी भात खातो. अकर्मक क्रियापद ज्याला कर्म लागत नाही मी झोपतो. स्थितिवाचक स्थिरता दर्शवते मी बसलो आहे. भाववाचक भावना दर्शवते मला भीती वाटते.   🔹 काळानुसार क्रियापदे: 🔁 काळ 🔤 उदाहरण (तो) वर्तमानकाळ तो खेळतो भूतकाळ तो खेळला भविष्यकाळ तो खेळेल   🔹 पुरुष व वचनानुसार क्रियापद रूपे: पुरुष एकवचन बहुवचन प्रथम मी जातो आम्ही जातो द्वितीय तू जातोस तुम्ही जाता तृतीय तो जातो ते जातात   🔠 क्रियापदाचे रूपांतर (Forms): मूळ क्रियापद वर्तमान भूतकाळ भविष्यकाळ खा (खाणे) खातो खाल्ले खाईन वाच (वाचणे) वाचतो वाचले वाचीन जा (जाणे) जातो गेला जाईन   💡 टीप: क्रियापद वाक्यात काळ, पुरुष, आणि वचनानुसार बदलते. सर्व नाम, सर्वनाम यांच्याशी जुळून क्रियापदांचे रूप बदलते. 📄 अभ्यासासाठी प्रश्न (Test Section) खालील वाक्यातील क्रियापद ओळखा: मी शाळेत जातो. → ______________ ती गाणं गाते. → ______________ आपण खेळत आहोत. → ______________ क्रियापदाचे प्रकार सांगा: गेले → ______________ आहे → ______________ झोपतो → ______________ 🔹 प्रश्न 1: खालील वाक्यात क्रियापद ओळखा:“तो मैदानात खेळतो.”➤ उत्तर: ________________ 🔹 प्रश्न 2: “झोपतो” या शब्दाचा काळ ओळखा:A) वर्तमानकाळB) भूतकाळC) भविष्यकाळD) काहीच नाही 🔹 प्रश्न 3: “तू जेवलास” या वाक्यात कोणता पुरुष व काळ आहे?➤ उत्तर: ______________________ 🔹 प्रश्न 4: सहायक क्रियापद असलेला शब्द निवडा:A) चालतोB) आहेC) धावतोD) वाचतो 🔹 प्रश्न 5: “तो पुस्तक वाचतो.”या वाक्यात क्रियापदाचा प्रकार ओळखा:A) सकर्मकB) अकर्मकC) स्थितिवाचकD) भाववाचक 🔹 प्रश्न 6: “साक्षात्कार झाला” – या वाक्यातील क्रियापद कोणते? 🔹 प्रश्न 7: “मुलगा हसतो आहे.”हे वाक्य कोणत्या काळात आहे? 🔹 प्रश्न 8: खालीलपैकी कोणता भविष्यकाळातील क्रियापद आहे?A) घेतोB) घेतलाC) घेईलD) घेते 🔹 प्रश्न 9: “त्यांनी मला मदत केली.”→ क्रियापद कोणते आहे?→ सहायक आहे की मुख्य? 🔹 प्रश्न 10: खालील वाक्यातून क्रियापद वेगळे करा आणि त्याचा प्रकार सांगा:“ती कविता म्हणून दाखवते.”   नाम आणि नामाचे प्रकार जाणून घ्या.  विशेषण – मराठी व्याकरण चाचणी विशेषण – मराठी व्याकरण चाचणी 1. राम हुशार आहे. – वाक्यातील विशेषण ओळखा: राम आहे हुशार तो 2. ‘ती लांब साडी आहे.’ – वाक्यातील विशेषण कोणते? ती आहे लांब साडी 3. तीन मुले मैदानात खेळतात. – वाक्यातील विशेषण कोणते? खेळतात मैदानात तीन मुले परीक्षा सबमिट करा क्रियापद MCQ चाचणी 📘 मराठी क्रियापद MCQ चाचणी 👤 तुमचं नाव: सुरू करा

📘 २. सर्वनाम (Pronoun) 🔹 सर्वनाम म्हणजे काय? सर्वनाम म्हणजे नामाऐवजी वापरले जाणारे शब्द. सतत एकच नाम वापरणे टाळण्यासाठी, वाक्य सुटसुटीत व स्पष्ट करण्यासाठी सर्वनाम वापरले जाते. 🧠 सर्वनामाची व्याख्या: “नामाऐवजी वाक्यात वापरले जाणारे शब्द म्हणजे सर्वनाम.” उदा.: राम शाळेत गेला. राम वर्गात गेला. → तो शाळेत गेला. तो वर्गात गेला. 📑 सर्वनामाचे प्रकार ➊ पुरुषवाचक सर्वनाम (Personal Pronouns) व्यक्ती दर्शवतात – मी, तू, तो, ती, ते, आम्ही, तुम्ही ➋ प्रश्नवाचक सर्वनाम (Interrogative Pronouns) प्रश्न विचारणारे – कोण?, काय?, कुठे?, केव्हा? ➌ सापेक्ष सर्वनाम (Relative Pronouns) जे, जो, ती, तो… वाक्यात संबंध दर्शवतात उदा. जो खेळतो, तो जिंकतो. ➍ अनिश्‍चित सर्वनाम (Indefinite Pronouns) नेमकेपण न सांगता वापरले जाणारे – कोणी, काही, बरेच, सर्व ➎ निजवाचक सर्वनाम (Reflexive Pronouns) स्वतःवर क्रिया परतवणारे – स्वतः, आपला, स्वत:चा 🧾 सर्वनामाचे काही उदाहरणे नाम वापरलेले वाक्य सर्वनाम वापरलेले वाक्य रमा शाळेत जाते. ती शाळेत जाते. राहुल अभ्यास करतो. तो अभ्यास करतो. मीरा आणि मी चित्र काढतो. आम्ही चित्र काढतो.   ✅ थोडक्यात सारांश: प्रकार अर्थ उदाहरण पुरुषवाचक व्यक्ती दर्शवतो मी, तो, ती प्रश्नवाचक प्रश्न विचारतो कोण?, काय? सापेक्ष वाक्य जोडतो जो, जे अनिश्‍चित नेमके न सांगणारे कोणी, काही निजवाचक स्वतःशी संबंधित स्वतः, आपला   📄 सर्वनाम – वर्कशीट व चाचणी ✍️ भाग १: नामाऐवजी योग्य सर्वनाम लिहा १. राम खेळत आहे. → __________ खेळत आहे.२. सीमा आणि मी चित्र काढतो. → __________ चित्र काढतो.३. मुलं शाळेत गेली. → __________ शाळेत गेली.४. राधा अभ्यास करते. → __________ अभ्यास करते.५. मी आणि तू उद्या येणार. → __________ उद्या येणार. 🔍 भाग २: सर्वनाम ओळखा १. तो खूप चांगला खेळाडू आहे.→ सर्वनाम: ________________ २. आम्ही उद्या सहलीला जाणार आहोत.→ सर्वनाम: ________________ ३. कोण वर्गात आहे?→ सर्वनाम: ________________ ४. ती घरी गेली.→ सर्वनाम: ________________ ५. काही मुलं गप्पा मारत होती.→ सर्वनाम: ________________ 🔢 भाग ३: योग्य प्रकार लिहा सर्वनाम प्रकार लिहा (पुरुषवाचक, प्रश्नवाचक, सापेक्ष, अनिश्‍चित, निजवाचक) तो ___________________________ कोण ___________________________ जो ___________________________ स्वतः ___________________________ काही ___________________________   ✍️ भाग ४: वाक्य रचना (Sentence Making) खाली दिलेल्या सर्वनामांवरून वाक्य तयार करा: १. मी → ____________________________________२. आपला → ____________________________________३. ती → ____________________________________४. जे → ____________________________________५. काही → ____________________________________ 📋 उत्तरपत्रिका (Answer Key): भाग १: तो 2. आम्ही 3. ती 4. ती 5. आपण भाग २: तो 2. आम्ही 3. कोण 4. ती 5. काही भाग ३: तो – पुरुषवाचक कोण – प्रश्नवाचक जो – सापेक्ष स्वतः – निजवाचक काही – अनिश्‍चित भाग ४: (उत्तर वैविध्यपूर्ण असतील, विद्यार्थ्याच्या वाक्यरचनेनुसार तपासावे)